Przyroda Karpat odznacza się wysoką różnorodnością biologiczną, dlatego obszar ten odgrywa bardzo istotną rolę w ochronie różnych typów siedlisk przyrodniczych oraz wielu gatunków roślin i zwierząt. Wśród owadów występujących w Karpatach bardzo ciekawą grupę stanowią chrząszcze, wśród których stwierdzono około
100 gatunków endemicznych, czyli występujących tylko na tym terenie.
W większości przypadków wynika to ze specyficznych wymagań ekologicznych i wąskiej tolerancji na czynniki środowiska oraz małej możliwości przemieszczania się tych organizmów. Do unikalnych dla karpackiego interioru gatunków chrząszczy należą omawiane poniżej dwa przykłady.
Sichrawa karpacka
(Pseudogaurotina excellens) jest bardzo rzadko spotykanym, reliktowym gatunkiem chrząszcza z rodziny kózkowatych (Cerambycidae). Występuje wyłącznie w Karpatach (endemit karpacki), na nielicznych, izolowanych stanowiskach położonych na terenie: Polski, Słowacji, Rumunii i Ukrainy. W Polsce znana jest z Beskidu Żywieckiego (zwłaszcza z masywów Babiej Góry i Pilska), Beskidu Sądeckiego, Pienin i Tatr. Ze względu na rzadkość występowania objęta jest ochroną ścisłą, a ponadto umieszczona została w załącznikach II i IV Dyrektywy Siedliskowej UE oraz na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” z kategorią LC (najmniejszej troski).
Sichrawa karpacka (Pseudogaurotina excellens).
Postacie dorosłe sichrawy mają ciało o długości około 1,5 cm. Głowa, czułki, przedplecze, nogi i odwłok są czarne, zaś pokrywy mają najczęściej barwę metalicznie ciemnozieloną lub ciemnoniebieską. Sichrawa występuje w górskich lasach świerkowych lub jodłowych, z dużym udziałem starych krzewów wiciokrzewu czarnego (Lonicera nigra) i suchodrzewu tatarskiego (L. tatarica). Najwięcej znanych stanowisk gatunku leży na wysokości powyżej 700 m n.p.m.
Żerowisko larw chrząszcza sichrawy karpackiej w pędzie wiciokrzewu czarnego.
Postacie dorosłe pojawiają się w okresie od maja do sierpnia, zaś rójka przypada najczęściej w drugiej połowie czerwca lub na początku lipca. Chrząszcze są mało płochliwe, i można je zaobserwować na liściach lub pędach wiciokrzewów oraz w trakcie odbywania ociężałych lotów między krzewami. Po kopulacji samice przystępują do składania jaj wybierając w tym celu dorodne, stare krzewy z pędami o średnicy powyżej 3 cm. Larwy żerują we wnętrzu pędów przez 2 lub 3 lata, a przy licznym występowaniu mogą doprowadzić do zamierania poszczególnych pędów lub nawet śmierci krzewów.
Wśród najważniejszych czynników zagrażających populacjom sichrawy wymieniane jest zarastanie stanowisk wiciokrzewów przez roślinność drzewiastą, co prowadzi do nadmiernego ocienienia w stosunku do wymagań tego ciepłolubnego chrząszcza. Negatywny wpływ ma również izolacja poszczególnych stanowisk wiciokrzewów. Sichrawa należy do gatunków słabo latających, dlatego najlepsze warunki do rozwoju znajduje na stanowiskach, na których odległość między krzewami nie przekracza 30 metrów.
Biegacz Fabrycjusza
(Carabus fabricii) należy do rodziny biegaczowatych (Carabidae). Jest bardzo rzadko spotykanym, reliktowym gatunkiem górskim o zasięgu alpejsko-karpackim. Z Alp znany z: Austrii, Szwajcarii, Słowenii i Włoch, zaś z Karpat z: Czech (dane historyczne), Polski, Rumunii, Słowacji i Ukrainy. W Polsce żyje wyłącznie w Tatrach i na Babiej Górze. Do tej pory opisano cztery, różniące się zasięgiem i cechami morfologicznymi, podgatunki: Carabus fabricii ssp. fabricii (Austria, Niemcy, Szwajcaria, Słowenia, Włochy, Polska i Słowacja), C. fabricii ssp. koralpicus (Austria: Koralpe), C. fabricii ssp. malachiticus (Rumunia i Ukraina) i C. fabricii ssp. ucrainicus (Ukraina: Gorgany). W Polsce biegacz Fabrycjusza jest objęty ochroną ścisłą oraz został umieszczony w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” i na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” z kategorią EN (zagrożony).
Biegacz Fabrycjusza (Carabus fabricii ssp. malachiticus) ze stanowiska w masywie Babiej Góry.
Postacie dorosłe dorastają do ponad 2 cm długości, a ich ciało ma owalny pokrój i barwę miedziano-brązową z różnymi odcieniami np. zieleni lub fioletu. Środowiskiem życia tego chrząszcza są wysokogórskie murawy położone powyżej górnej granicy lasu, w piętrach halnym i kosodrzewiny. Większość znanych stanowisk znajduje się na wysokości ponad 1500 m n.p.m. Zarówno postacie dorosłe jak i larwy są drapieżnikami, a ich ofiarami padają głównie: dżdżownice, pająki, larwy muchówek, gąsienice motyli oraz chrząszcze. Larwy poszukują pokarmu głównie w ściółce, pod kamieniami i w rumoszu skalnym, zaś dorosłe chrząszcze również na powierzchni ziemi. Chrząszcze utraciły zdolność lotu ale, podobnie jak inne gatunki z rodzaju Carabus, bardzo sprawnie biegają w poszukiwaniu pożywienia.
Najważniejsze zagrożenia dla tych gatunku związane są przede wszystkim z izolacją poszczególnych, często nielicznych, populacji. Negatywne oddziaływanie dotyczy również intensywnego ruchu turystycznego w miejscach występowania gatunku, czego skutkiem może być rozdeptywanie chrząszczy przemieszczających się po szlakach turystycznych.
Bibliografia:
Gutowski J.M. 2004. Pseudogaurotina excellens (Brancsik, 1874). Sichrawa karpacka. [w:] Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z. (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątków ptaków). Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 6. Ministerstwo Środowiska, Warszawa: 121-123.
Pawłowski J. 2004. Carabus fabricii Duftschmid, 1812. [W:] Z. Głowaciński, J. Nowacki (red.), Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce, Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu. Kraków: 94-95.
Rossa R. 2010. Sichrawa karpacka (Pseudogarotinia excellens). [w:] Makomaska-Juchiewicz M.: Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny, część I. GIOŚ: 130-156.
