Przyroda, Województwo podkarpackie

Nadobnica alpejska

Przyroda Karpat odznacza się wysoką różnorodnością biologiczną, dlatego obszar ten odgrywa bardzo istotną rolę w ochronie różnych typów siedlisk przyrodniczych oraz wielu gatunków roślin i zwierząt. Wśród owadów występujących w Karpatach bardzo ciekawą grupę stanowią chrząszcze, wśród których stwierdzono około 100 gatunków endemicznych, czyli występujących tylko na tym terenie.

Nadobnica alpejska (Rosalia alpina)

W większości przypadków wynika to ze specyficznych wymagań ekologicznych i wąskiej tolerancji na czynniki środowiska oraz małej możliwości przemieszczania się tych organizmów. Przykładami takich endemicznych chrząszczy karpackich są sichrawa karpacka (Pseudogaurotina excellens) z rodziny kózkowatych (Cerambycidae) oraz: biegacz zawadzkiego (Carabus zawadzkii), biegacz karpacki (Carabus obsoletus) i biegacz transylwański (Carabus sylvestris transsylvanicus), przedstawiciele rodziny biegaczowatych (Carabidae). Obok gatunków endemicznych w Karpatach żyje również liczna grupa rzadko spotykanych, ale szerzej rozsiedlonych gatunków, znanych również z innych rejonów Polski i Europy. Nadobnica alpejska (Rosalia alpina), biegacz urozmaicony (Carabus variolosus), zgniotek cynobrowy (Cucujus cinnaberinus), zagłębek bruzdkowany (Rhysodes sulcatus) i ponurek Schneidera (Boros schneideri) to przykłady gatunków, które właśnie w Karpatach znajdują bardzo dogodne warunki dla swojego rozwoju.

4-centymetrowy chrząszcz
Nadobnica alpejska (Rosalia alpina) to okazały chrząszcz z rodziny kózkowatych dorastający do 4 cm długości. Jest gatunkiem saproksylicznym (związanym z martwym drewnem), a jej larwy żerują przede wszystkim w spróchniałym i miękkim drewnie starych buków oraz wiązów, jesionów i jaworów. Całkowity rozwój nadobnicy, od stadium jaja do postaci dorosłej, trwa średnio 3 lata, a preferowanym środowiskiem jej życia są dobrze zachowane, nasłonecznione drzewostany z dużym udziałem buka w wieku powyżej 100 lat. Najchętniej zasiedla drzewostany rosnące na górskich stokach o wystawie południowej, południowo-wschodniej lub południowo-zachodniej na wysokości od 500 do 1000 m n.p.m. Unika natomiast zwartych, zacienionych lasów, zwłaszcza rosnących na północnych stokach.
Postacie dorosłe pojawiają się od drugiej połowy czerwca do początku września, z największym nasileniem na przełomie lipca i sierpnia. Chrząszcze są najbardziej aktywne w upalne i słoneczne dni, w godzinach południowych. Biegają wtedy po pniach drzew lub przelatują niezbyt szybkim, ociężałym lotem na sąsiednie drzewa. Zaniepokojone dość głośno strydulują, czyli wydają „skrzypiące” dźwięki pocierając przedpleczem o nasadę pokryw. Po kopulacji samice przystępują do składania jaj, które za pomocą pokładełek wsuwają w szczeliny w drewnie lub spękania kory.
Przez wielu przyrodników nadobnica alpejska uważana jest za najpiękniejszego przedstawiciela krajowych chrząszczy, co z pewnością wynika z jej charakterystycznego i bardzo atrakcyjnego wyglądu. Typowo ubarwione osobniki mają wierzch ciała w kolorze szaroniebieskim z siedmioma czarnymi plamami, z których jedna znajduje się na przedpleczu, a sześć pozostałych na pokrywach. Zarówno układ, jak i rozmiar tych plam są bardzo zmienne, a do tej pory opisano ponad 100 form barwnych nadobnicy. Do rzadkości należą osobniki całkowicie niebieskie lub niemal czarne. Ubarwienie nadobnicy ma charakter maskujący i kiedy chrząszcz siedzi nieruchomo na pniu buka trudno go dostrzec na tle szaroniebieskiej kory. Dymorfizm płciowy przejawia się m. in. w długości czułków, które u samic są równe długości ciała, zaś u samców znacznie wystają poza pokrywy.

Gatunek prawnie chroniony
Jeszcze na początku ubiegłego wieku nadobnica występowała w naszym kraju na wielu stanowiskach położonych w południowej, środkowej, a nawet północnej części, zaś obecny zasięg gatunku ograniczony jest do zaledwie kilkudziesięciu stanowisk zlokalizowanych w Bieszczadach i Beskidzie Niskim. W Polsce nadobnica alpejska jest gatunkiem prawnie chronionym, objętym ochroną ścisłą, zaś na terenie Unii Europejskiej uznana jest za gatunek priorytetowy i została wpisana do załączników II i IV Dyrektywy Siedliskowej.
Dla zachowania populacji nadobnica wymaga stałej obecności wielkowymiarowego martwego drewna bukowego. Dlatego za najbardziej istotne zagrożeniami dla tego chrząszcza uważa się usuwanie z drzewostanów starych, zamierających i martwych buków oraz pułapki ekologiczne w postaci drewna bukowego składowanego na leśnych składnicach zlokalizowanych w miejscach występowania gatunku.

 

dr inż. Tomasz Olbrycht – entomolog, adiunkt w Katedrze Agroekologii Wydziału Biologiczno-Rolniczego Uniwersytetu Rzeszowskiego. Specjalista z zakresu ochrony roślin oraz ekologii chrząszczy saproksylicznych (związanych z martwym drewnem). Autor kilkudziesięciu publikacji naukowych z zakresu entomologii i architektury krajobrazu.

Bibliografia:
Gil R., Olbrycht T. 2016. Nadobnica alpejska Rosalia alpina (Linnaeus, 1758) (Coleoptera, Cerambycidae) w Bieszczadach – stan aktualny i perspektywy zachowania gatunku. Roczniki Bieszczadzkie, 24: 173-186

Pawłowski J. 2009. Endemiczne bezkręgowce Karpat. Roczniki Bieszczadzkie, 17: 89-128

Witkowski Z. 2008. 1087 Nadobnica alpejska Rosalia alpina. Wyniki monitoringu. Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000.

Autor tekstu: Tomasz Olbrycht
Zdjęcia: Tomasz Olbrycht

Comments are closed.

Partnerzy