Przyroda, Województwo podkarpackie

Relikty lasów pierwotnych

Przyroda Karpat odznacza się wysoką różnorodnością biologiczną, dlatego obszar ten odgrywa bardzo istotną rolę w ochronie różnych typów siedlisk przyrodniczych oraz wielu gatunków roślin i zwierząt. Pośród owadów występujących w Karpatach bardzo ciekawą grupę stanowią chrząszcze, wśród których stwierdzono około 100 gatunków endemicznych, czyli występujących tylko na tym terenie.

W większości przypadków wynika to ze specyficznych wymagań ekologicznych i wąskiej tolerancji na czynniki środowiska oraz małej możliwości przemieszczania się tych organizmów. Przykładami takich endemicznych owadów karpackich są ponurek Schneidera Boros schneideri (Panzer, 1796) i pysznik jodłowy Eurythyrea austriaca (Linnaeus, 1767), saproksyliczne chrząszcze zaliczane do bardzo rzadko spotykanych reliktów lasów pierwotnych. Obydwa gatunki objęte są w Polsce ochroną prawną oraz umieszczone zostały na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce”: ponurek z kategorią EN (zagrożony), a pysznik z kategorią NV (narażony). Ponurek figuruje ponadto w „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt” (kategoria EN) i ujęty jest w II załączniku Dyrektywy Siedliskowej UE.

Ponurek Schneidera

Ponurek Schneidera jest jedynym krajowym przedstawicielem rodziny ponurkowatych (Boridae). Znany jest z niewielkiej liczby stanowisk zlokalizowanych przede wszystkim we wschodniej części kraju (Puszcza Augustowska, Puszcza Białowieska i okolice Hrubieszowa) oraz w Lasach Suchedniowskich. W efekcie szeroko zakrojonych obserwacji przeprowadzonych w ostatnich latach na terenie południowo-wschodniej Polski, potwierdzono występowanie ponurka na Pogórzu Przemyskim, skąd wcześniej podawany był w latach 30. XX wieku. Odnaleziono również wiele a składanie jaj odbywa się na martwych, lecz stojących pniach drzew. Na północy kraju rozwój larw odbywa się pod korą martwych sosen oraz dębów, brzóz i świerków. W Karpatach gatunek preferuje drzewa iglaste, przede wszystkim jodłę oraz sosnę i modrzewia. Larwy rozwijają się pod lekko odstającą korą martwych drzew, gdzie odżywiają się rozłożoną materią organiczną, szczątkami różnych podkorowych bezkręgowców oraz grzybami. Chrząszcze są bardzo trudne do wypatrzenia ponieważ prowadzą skryty (prawdopodobnie nocny) tryb życia, przebywając pod korą lub w chodnikach wygryzionych przez inne chrząszcze saproksyliczne. Z tego powodu większość obserwacji gatunku dotyczy odnalezionych larw. Pysznik jodłowy należy do rodziny bogatkowatych (Buprestidae), której krajowa fauna obejmuje ponad 80 gatunków. Bogatkowate odznaczają się żywym, nierzadko metalicznie połyskującym ubarwieniem, dlatego przez wielu przyrodników uważane są za najpiękniejsze chrząszcze świata. Cecha ta sprawiła, że w niektórych krajach azjatyckich wytwarza się z nich wyjątkową biżuterię. nowych stanowisk leżących przede wszystkim w granicach projektowanego Turnickiego Parku Narodowego, a także w Górach Sanocko-Turczańskich i w Bieszczadach. W latach 2016 i 2018 trzy stanowiska ponurka odkryto również na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Warto podkreślić, że zdecydowana większość znanych miejsc obserwacji tego chrząszcza znajduje się w dobrze zachowanych lasach, o wysokim stopniu naturalności.

Miejsce występowania ponurka Schneidera na terenie projektowanego Turnickiego Parku Narodowego

Postacie dorosłe ponurka dorastają do 14 mm długości, a ich wydłużony, walcowaty korpus ma ciemnobrązowe zabarwienie z metalicznym połyskiem. Larwy osiągają długość około 3 cm, mają kremowobiałe mocno spłaszczone ciało, dobrze przystosowane do podkorowego trybu życia. Najbardziej charakterystyczną cechą związaną z wyglądem larw jest silnie schitynizowany ostatni odcinek ciała, który posiada kształt przypominający koronę. Cecha ta sprawia, że larwy ponurka są stosunkowo łatwe do odróżnienia od larw innych podkorowych owadów.

Poczwarka ponurka Schneidera

Cykl rozwojowy tego chrząszcza trwa co najmniej dwa lata. Dorosłe osobniki, po przezimowaniu, przystępują do rozmnażania, a składanie jaj odbywa się na martwych, lecz stojących pniach drzew. Na północy kraju rozwój larw odbywa się pod korą martwych sosen oraz dębów, brzóz i świerków. W Karpatach gatunek preferuje drzewa iglaste, przede wszystkim jodłę oraz sosnę i modrzewia. Larwy rozwijają się pod lekko odstającą korą martwych drzew, gdzie odżywiają się rozłożoną materią organiczną, szczątkami różnych podkorowych bezkręgowców oraz grzybami. Chrząszcze są bardzo trudne do wypatrzenia ponieważ prowadzą skryty (prawdopodobnie nocny) tryb życia, przebywając pod korą lub w chodnikach wygryzionych przez inne chrząszcze saproksyliczne. Z tego powodu większość obserwacji gatunku dotyczy odnalezionych larw.

Larwa ponurka Schneidera

Pysznik jodłowy należy do rodziny bogatkowatych (Buprestidae), której krajowa fauna obejmuje ponad 80 gatunków. Bogatkowate odznaczają się żywym, nierzadko metalicznie połyskującym ubarwieniem, dlatego przez wielu przyrodników uważane są za najpiękniejsze chrząszcze świata. Cecha ta sprawiła, że w niektórych krajach azjatyckich wytwarza się z nich wyjątkową biżuterię.

Pysznik jodłowy jest doskonałym przykładem potwierdzającym niebywałą urodę bogatkowatych. Postacie dorosłe osiągają do długości 2,5 cm, a ich ciało posiada ciemnozielone lub ciemnoniebieskie zabarwienie, które w promieniach słońca mieni się rozmaitymi refleksami. W Polsce jest gatunkiem rzadko spotykanym, o zasięgu ograniczonym do Puszczy Białowieskiej, Roztocza i południowo-wschodniej Polski. Na Podkarpaciu występuje wyłącznie w dobrze zachowanych drzewostanach z dużym udziałem jodły, rosnących na terenie: Beskidu Niskiego, Bieszczadów, Gór Sanocko-Turczańskich i Pogórza Przemyskiego. Rozwój larw pysznika przebiega w drewnie martwych lub zamierających jodeł i sosen. Do składania jaj samice wybierają dorodne, stojące drzewa, zlokalizowane w miejscach dobrze oświetlonych. Larwy są typowymi saproksylobiontami, żerują głęboko w drewnie przez okres co najmniej 2 lat, a pojaw postaci dorosłych trwa od połowy czerwca do połowy września. Dorosłe chrząszcze nie odwiedzają kwiatów, a zaobserwować je można na stojących lub (rzadziej) na leżących kłodach drzew żywicielskich.

Pysznik jodłowy

W odróżnieniu od wielu innych bogatkowatych, pyszniki nie są płochliwe i z tego powodu mogą stanowić wdzięczne obiekty dla fotografów przyrody. Najbardziej istotnym zagrożeniem dla populacji ponurka Schneidera i pysznika jodłowego jest, podobnie jak dla wielu innych gatunków owadów saproksylicznych, usuwanie z drzewostanów starych, zamierających i martwych drzew. Dodatkowo, na terenach występowania pysznika, wskazanym jest zaniechanie składowania wielkowymiarowego drewna jodłowego w okresie rójki chrząszczy (od połowy czerwca do połowy września).

Pysznik jodłowy w otworze wylotowym

Bibliografia:
Buchholz L,. Kuberski Ł., Michalski R., Melke A., Olbrycht T. 2013. Chrząszcze Coleoptera z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej na obszarze projektowanego Turnickiego Parku Narodowego i w jego okolicach. Roczniki Bieszczadzkie, 21: 297-317
Buchholz L., Melke A. 2018. 4.6 Owady – chrząszcze – Coleoptera: 314-377 [W:] Boćkowski M.D. (red.). Projektowany Turnicki Park Narodowy. Stan walorów przyrodniczych – 35 lat od pierwszego projektu parku narodowego na Pogórzu Karpackim. Fundacja Dziedzictwo Przyrodnicze, Nowosiółki Dydyńskie, 400 ss
Buchholz L,. Olbrycht T., Melke A. 2012. Występowanie Boros schneideri (PANZER, 1796) (Coleoptera: Boridae) w południowo wschodniej Polsce. Wiadomości Entomologiczne, Poznań, 31 (3): 207-209
Burakowski B. Mroczkowski M., Stefańska J. 1985. Chrząszcze – Coleoptera, Buprestoidea, Elateroidea i Cantharo-idea. Katalog Fauny Polski, XXIII, 10, Warszawa, 401 ss
Gutowski J. M. 2015. Ponurek Schneidera Boros schneideri (Panzer, 1796): 162- 187. [W:] Makomaska-Juchiewicz M., Bonk M. (red.). Monitoring gatunków zwierząt – Przewodnik metodyczny – Część czwarta. Biblioteka Monitoringu Środowiska, GIOŚ, Warszawa, 424 ss
Olbrycht T., Kucharska-Świerszcz M., Tomasik Ł., Furgoł M., Melke A. 2019. Pierwsze obserwacje zagłębka bruzdkowanego Rhysodes sulcatus (Fabricius, 1787) i ponurka Schneidera Boros schneideri (Panzer, 1796) w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Roczniki Bieszczadzkie, 27: 325-331
Olbrycht T., Melke A., Kuberski Ł. 2015. Występowanie Rhysodes sulcatus (Fabricius, 1787) i Boros schneideri (Panzer, 1796) (Coleoptera) w obszarach Natura 2000 „Bieszczady” (część wschodnia) i „Moczary”. Roczniki Bieszczadzkie, 23: 189-197
Autor tekstu: dr inż. Tomasz Olbrycht
Autor zdjęć: dr inż. Tomasz Olbrycht

Comments are closed.

Partnerzy