Walory przyrodnicze siedlisk poddawanych wypasowi

Walory florystyczne

W kompleksach pastwiskowych znajdujemy wiele gatunków rzadkich i chronionych, które podnoszą walor przyrodniczy tych miejsc. Należą do nich między innymi gatunki chronione polskim prawem, wśród których występują głównie rośliny niskodarniowe, jak dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis, leniec alpejski Thesium alpinum i goryczuszka orzęsiona Gentianella ciliata. Możemy tu również odnaleźć wiele gatunków storczyków – np.: storczycę kulistą Traunsteinera globosa. Nie brakuje także gatunków wyższego pokroju, które w warunkach ekstensywnego wypasu potrafią wypuścić

wysokie i dorodne kwiatostany – np. mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus. Do roślin chronionych prawem polskim trzeba jeszcze dodać gatunki chronione prawem europejskim – np. dzwonek piłkowany Campanula serrata czy tocja karpacka Tozzia alpina ssp. carpatica

Ciekawym i charakterystycznym elementem florystycznym w obrębie wyżej położonych pastwisk są gatunki wschodniokarpackie, takie jak: goździk skupiony Dianthus compactus, fiołek dacki Viola dacica, wężymord górski Scorzonera rosea, czy ciemiężyca biała Veratrum album. Wszystkie wymienione rośliny są jednocześnie taksonami subalpejskimi, reprezentującymi florę wysokogórską, która często schodzi na reglowe polany i jeszcze niżej. Najbardziej znamienną grupę w tej kategorii stanowią gatunki endemiczne – czyli takie, które poza Karpatami Wschodnimi na stanowiskach naturalnych nigdzie indziej nie występują – np. tojad bukowiński Aconitum tauricum i pszeniec biały Melampyrum saxosum.

Istotnym walorem we florze pastwiskowej jest również element wysokościowy (gatunki górskie), zwłaszcza w ich najwyższych położeniach, czyli w piętrze połonin i podpołoninowych polan. Znajdziemy tu grupę gatunków alpejskich, wśród których na obszarze strefy wypasu występowały zawsze takie gatunki, jak: kostrzewa, tomka alpejska czy macierzanka halna.  Jeszcze większą grupę stanowią gatunki subalpejskie (zaliczane wraz z alpejskimi do wysokogóskich), w różnym stopniu związane z wypasem lub tolerujące jego formę ekstensywną. Do takich roślin należą gatunki kwitnące w niskiej darni trawiastej, np.: dzwonek piłkowany Campanula patula, goździk skupiony Dianthus compactus czy arnika górska Arnica montana.

Nawłoć alpejska

W darni połoninowej o wyższym pokroju, tworzonej przez subalpejskie traworośla, również nie brakuje wysokogórskich traw, takich jak wiechlina Chaixa Poa chaixi i trzcinnik leśny Calamagrostis arundinacea. W nieco mniejszym stopniu towarzyszą im gatunki odpowiedzialne za efekt kwiecistości – to np. fiołek dacki Viola dacica czy nawłoć alpejska Solidago alpestris. Z kolei w niższych strefach połonin dochodzą do tej grupy jeszcze gatunki ziołoroślowe, związane z obszarami źródliskowymi, takie jak: pełnik alpejski Trollium altissimus, wężymord górski Scorzonera rosea czy szczaw alpejski Rumex alpinus.

Zmienność fenologiczna

Początek sezonu wegetacyjnego, przedwiośniem i wczesną wiosną, już od samego przedwiośnia zarysowuje pastwiska żółtymi plamami podbiału Tussilago farfara, knieci błotnej Caltha palustris i gorczycznika Barbarea vulgaris. W tym czasie darń obsypuje się również drobnymi, białymi kwiatuszkami rzeżuchy łąkowej Cardamine pratensis i rzeżusznika Cardaminopsis halleri oraz przetacznika nitkowatego Veronica filiformis. W dywanowej darni pastwisk często pojawiają się płaty niebiesko kwitnącego bluszczyku kurdybanka Glechoma hederacea oraz czerwone – jasnoty purpurowej Lamium purpureum. Tu i ówdzie kwitnie wówczas kuklik zwisły Geum rivale i fiołek trójbarwny Viola tricolor.

Wczesne lato ma również swoistą kolorystykę, oznaczającą się w miejscach wilgotnych łanami purpurowo kwitnących ostrożeni łąkowych Cirsim rivulare. Na siedliskach wilgotnych łanowo też w czerwcu zakwitają jaskry ostre Ranunculus acris z firletką poszarpaną Lychnis flos-cuculi. Tu i ówdzie niebieszczą się plamy przetacznika ożankowego Veronica chamaedrys. W suchych i niskodarniowych miejscach żółte kobierce tworzą kwiaty jastrzębca kosmaczka Hieracium pilosella lub przytulinki krzyżowej Cruciata laevipes, a w siedliskach wilgotniejszych – tojeści rozesłanej Lysimachia nummularia i gajowej L. nemorum. Łanowo w czerwcu zakwitają również mniszki (Taraxacum officinale). Tu i ówdzie kwitnie jakiś pojedynczy bniec czerwony (Melandrium rubrum).

Późniejszym latem, tuż przed koszeniem łąk, które z uwagi na derkacza prowadzi się dopiero od drugiej połowy kwietnia, kwitną bodziszki – łąkowe Geranium pratense i błotne Geranium palustre, chabry – łąkowe Centaurea jacea i austriackie Centaurea phrygia. Pospolicie złoci się wówczas komosa Lotus corniculatus i pępawa dwuletnia Crepis biennis. Wśród wysokiej już darni traw wszechobecne są też niebiesko-fioletowe kwiaty wyki Vicia cracca, V. sepium. Po skoszeniu szybko odbijają kwitnące pędy świerzbnicy polnej Knautia arvensis i leśnej Knautia dipsacifolia. Do późnych miesięcy potrafi też kwitnąć dziewanna Verbascum nigrum.

Aspekt letni na pastwiskach w BdPN – jastrzębiec pomarańczowy (gatunek górski)

Kiedy przychodzi jesień pastwiska na nowo odżywają kwieciem szelężników Rhinanthus serotinus, które powtórnie teraz masowo potrafią zakwitać. Do późna też kwitną chabry driakiewniki Centaurea scabiosa i biedrzeńce większe Pimpinella major, a na wyżej położonych łąkach i polanach – nawłocie pospolite Solidago virgaurea. Nie brakuje też z natury późno kwitnących gatunków, jak brodawniki jesienne Leontodon autumnalis czy czarcikęs łąkowy Succisa pratensis. W październiku i listopadzie tu i ówdzie potrafią pokazać się kwiaty zimowitów jesiennych Colchicum autumnale.

Ale i zimą można tu spotkać zasuszone kwiatostany i kępy darni, które jednak o tej porze wymagają pewnej umiejętności, aby w nich rozpoznać poszczególne gatunki. Ponad zasnute śniegiem pastwiska wznoszą się dorodne baldachy dzięgla leśnego i barszczu zwyczajnego. W miejscach słabo wypasionych łanowo też występują mniejsze baldachy świerząbków i biedrzeńców. Wiatr tu i ówdzie miota uschniętymi kłosami kupkówki. Na starych mrowiskach ponad śnieg wznoszą się również kępy kostrzewy owczej i czerwonej. Natomiast w okresach odwilży tu i ówdzie odsłaniają się zielone rozłogi bluszczyku kurdybanka lub tojeści gajowej lub rozesłanej.

Walory kolorystyczne pastwisk

Kolorystyczne aspekty poszczególnych sezonów na pastwisku podyktowane są masowo kwitnącymi gatunkami, które odpowiadają za charakterystyczne tonacje barw pasterskiego krajobrazu. Efektownie kwitnące gatunki, które dominują w darni, wpływają na zmieniającą się kolorystykę, charakterystyczną dla kolejnych miesięcy. Często zakwitają też jednocześnie, występując jako komponenty wielobarwnej murawy. Wśród najpowszechniej występujących roślin, które kształtują kolorystykę pastwisk, należą te, które mają kwiaty:

  • niebieskie – np. dzwonek rozpierzchły Campanula patula, mięta polna Mentha arvensis, dzwonek skupiony Campanula glomerata, niezapominajka błotna Myosotis palustri) i leśna Myosotis sylvestris) oraz głowienka Polygala vulgaris;
  • fioletowe – chaber łąkowy Centaurea jacea i austriacki C. phrygia, świerzbnica polna Knautia arvensis i leśna K. sylvestris;
  • czerwone – np. bniec czerwony Melandrium album, goździk skupiony Dianthus compactus czy też koniczyny – łąkowa Trifolium pratense i pogięta T. montanum;
  • różowe – jasnota plamista Lamium maculatum, koniczyna białoróżowa Trifolium hybridum i macierzanka zwyczajna(Thymusn pulegioides;
  • żółte – na polanach reglowych często pojawia się dziurawiec czteroboczny Hypericum maculatum i pępawa wielkokwiatowa Crepis conyzifolia, a w miejscach podmokłych – pępawa błotna Crepis paludosa, tojeść gajowa Lysimachia nemorum i jaskier płomiennik Ranunculus flammula. W kompleksach łąkowych często rośnie groszek łąkowy Lathyrus pratensis, jaskier rozłogowy Ranunculus repens, brodawnik zwyczajny Leontodon hispisdus, przytulinka wiosenna Cruciata glabra i pięciornik gęsi Potentilla anserina
  • białe – niemal na każdym pastwisku znajdziemy krwawnik pospolity Achillea millefolium, rzeżucha łąkowa Cardamine pratensis, biedrzeniec mniejszy Pimpinella saxifraga, koniczyna biała Trifolium repens

Walory fitcenotyczne

Wśród regularnie wypasanych zbiorowisk roślinnych znajdziemy fitocenozy w randze siedlisk przyrodniczych z listy Natura 2000, które znalazły się w załączniku Dyrektywy habitatowej UE. Należą do nich siedliska oznaczone specjalnym kodem, takie jak:

  1. 6230 Wschodniokarpackie bliźniczysko połoninowe (Hypochoeridi uniflorae-Nardetum)
  2. 6230 Murawa z bliźniczką psią trawką (związek Nardion)
  3. 6430 Ziołorośla szczawiu alpejskiego (Rumicetum alpini)
  4. 6510 Górska łąka mietlicowa (Campanulo-serratae-Agrostietum tenuis)

Walorem samym w sobie jest również historyczny aspekt wysokogórskich pastwisk, które stanowią żywe pomniki dawnej kultury pasterskiej. Wiele z tych siedlisk uległo już silnemu przekształceniu, niemniej ślady pasterstwa nadal są w nich widoczne. W strefie połonin do takich fitocenoz należą:

  1. Subalpejskie ziołorośla szczawiu alpejskiego (Rumicetum alpini)
  2. Kwieciste ziołorośla połoninowe (Astrantio-Knautietum)
  3. Murawa połoninowa z kostrzewą niską (Potentillo-Festucetum supinae)
  4. Borówczysko połoninowe z kostrzewą niską (Festuco-Vaccinietum myrtilli)
  5. Borówczysko z goryczką trojeściową (Gentiano-Vaccinietumm myrtilli)
  6. Traworośla wiechlinowo-śmiałkowe (Poo-Deschampsietum)
  7. Traworośla trzcinnika leśnego (Tanaceto-Calamagrostietosum arundinaceae)
  8. Traworośla trzcinnika owłosionego (Crepido-Calamagrostietetosum villosae)
  9. Zbiorowisko borówki brusznicy (zbior. z Vaccinium vitis-idaea)

Traworośla trzcinnikowe w miejscu dawnych pastwisk – polany na Rozsypańcu

 

tekst i zdjęcia: dr Adam Szary

Comments are closed.

Partnerzy