Zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus (Scopoli, 1763) i zagłębek bruzdkowany Rhysodes sulcatus (Fabricius, 1787) to kolejne omawiane przykłady chrząszczy objętych w Polsce ochroną ścisłą. Obydwa gatunki wpisane są również do II i IV załącznika Dyrektywy Siedliskowej UE oraz zaliczane do reliktów lasów pierwotnych.
Zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus
Najważniejszym zagrożeniem związanym z zachowaniem populacji zgniotka cynobrowego i zagłębka bruzdkowanego jest gospodarka leśna polegająca na usuwaniu z lasu martwych i zamierających drzew o dużych rozmiarach. Dlatego największe szanse przetrwania tych gatunków chrząszczy dotyczą obszarów chronionych czyli leśnych rezerwatów przyrody i parków narodowych. Warunkiem niezbędnym dla ich zachowania w lasach gospodarczych jest pozostawianie możliwie jak największej ilości wielkowymiarowego martwego drewna, aż do stanu całkowitego rozkładu. Zgniotek cynobrowy i zagłębek bruzdkowany to gatunki wskaźnikowe dla dobrze zachowanych lasów o charakterze zbliżonym do naturalnego. Są to również bardzo dobre przykłady gatunków parasolowych (ang. umbrella species) czyli takich, których ochrona sprzyja występowaniu wielu innych organizmów o podobnych wymaganiach siedliskowych.
Zgniotek cynobrowy
Należy do rodziny zgniotkowatych (Cucujidae), która reprezentowana jest w naszym kraju przez pięć gatunków. Jest chrząszczem średniej wielkości, dorastającym do 15 mm. Postacie dorosłe odznaczają się silnie spłaszczonym ciałem (stąd polska nazwa zgniotek) oraz charakterystycznym czerwonym ubarwieniem podobnym do barwy minerału o nazwie cynober (stąd nazwa cynobrowy). Bardzo płaskie są również larwy i poczwarki zgniotka, co jest w bezpośredni sposób związane ze środowiskiem ich życia czyli strefą podkorową martwych lub zamierających drzew iglastych i liściastych. Całkowity rozwój zgniotka trwa 2 lata.
Stanowisko zgniotka cynobrowego i zagłębka bruzdkowanego w okolicach Arłamowa na Pogórzu Przemyskim
Po kopulacji, która ma miejsce jesienią lub wczesną wiosną, samice przystępując do składania jaj. Wyszukują w tym celu odpowiednich martwych drzew czyli takich, których kora zaczyna delikatnie odchodzić od łyka. Jaja składane są zarówno na drzewa stojące jak i leżące, jednak samice preferują drzewa o dużych rozmiarach, których średnica przekracza 30-40 cm. Larwy zgniotka aktywnie polują na różne stadia rozwojowe podkorowych owadów, ale żywią się również grzybami i rozłożonym łykiem. W związku z taką dietą traktowane są zarówno jako drapieżniki, jak i saprofagi. Późnym latem, po dwóch latach żerowania larwa buduje kolebkę poczwarkową, w której następuje przepoczwarczenie. Stadium poczwarki trwa około dwóch tygodni a młode chrząszcze pojawiają się wczesną jesienią i wydostają się na zewnątrz lub przebywają w kolebkach do wiosny następnego roku. Zaniepokojone chrząszcze nieruchomieją, podkurczają głowę i wysuwają nogi na zewnątrz ciała, pozorując w ten sposób, że nie żyją.
Zgniotek cynobrowy występuje w różnych rejonach naszego kraju jednak, jak pokazują wyniki najnowszych badań, szczególnie sprzyjające warunki do rozwoju znajduje w dobrze zachowanych karpackich lasach położonych na Pogórzu Przemyskim, w Górach Słonnych oraz w Bieszczadach i Beskidzie Niskim.
Zagłębek bruzdkowany
Jest jedynym krajowym przedstawicielem rodziny zagłębkowatych (Rhysodidae). Postacie dorosłe tego niewielkiego chrząszcza dorastają do 8 mm długości, a ich ciało ma błyszczącą kasztanową barwę i podłużny, walcowaty pokrój. Najbardziej charakterystyczną cechą imagines zagłębka jest wygląd przedplecza, które na całej długości posiada trzy głębokie bruzdy (stąd nazwa bruzdkowany). Dwa głębokie zagłębienia znajdują się również na trójkątnej głowie chrząszczy.
Zagłębek bruzdkowany Rhysodes sulcatus
Po przezimowaniu dorosłe zagłębki pojawiają się w maju lub czerwcu. Odbywają wtedy loty w poszukiwaniu odpowiednich dla rozwoju siedlisk, a następnie przystępują do rozmnażania. Larwy rozwijają się prawdopodobnie przez dwa lata, żerując w tym czasie w mocno rozłożonym przez grzyby drewnie drzew iglastych i liściastych. W przypadku drzew iglastych preferują pnie rozłożone przez grzyby powodujące zgniliznę brunatną, zaś w pniach drzew liściastych przez zgniliznę białą. Najlepsze warunki do rozwoju znajdują w wilgotnym drewnie stojących lub leżących na ziemi grubych drzew o średnicy przekraczającej 40 cm. Po zakończeniu żerowania larwy przepoczwarczają się, a postacie dorosłe pojawiają się pod koniec lipca lub w sierpniu i po krótkim okresie aktywności zapadają w diapauzę zimową. Chrząszcze są trudne do zauważenia, prowadzą skryty tryb życia przebywając pod korą drzew lub w rozłożonym drewnie, często w chodnikach innych owadów saproksylicznych (związanych z martwym drewnem).
Zagłębek bruzdkowany jest chrząszczem bardzo rzadko spotykanym w Polsce i narażonym na wyginięcie. Podobnie jak zgniotek cynobrowy, bardzo dobre warunki rozwoju znajduje w karpackich lasach gdzie największą, udokumentowaną aktualnymi obserwacjami, liczbę stanowisk tego chrząszcza odnaleziono na terenie Lasów Birczańskich oraz w Bieszczadach i Beskidzie Niskim.
