Haczów jest dużą wsią położoną nad Wisłokiem, na terenie powiatu brzozowskiego, od Rzeszowa oddaloną o 57 km. Rozciąga się na długości 7 km wzdłuż rzeki Wisłoki i zajmuje powierzchnię ok. 25 km2. Jest jedną z najbardziej rozwiniętych gospodarczo i kulturalnie wsi na Podkarpaciu. Mieszkańcy z dużym zaangażowaniem kultywują miejscowy folklor i tradycje z nim związane.
Prężnie działa tu Towarzystwo Przyjaciół Haczowa oraz zespół folklorystyczny. W Sali Tradycji Gminnego Ośrodka Kultury i Wypoczynku zaprezentowany został zbiór rodzimego rękodzieła artystycznego. Podziwiać tu można bogactwo regionu: haft haczowski biały, haft kolorowy, instrumenty muzyczne, wyroby z drewna, serwety wykonywane na szydełku i na drutach, obrazki techniką haftu krzyżykowego. Ważne miejsce w tej ekspozycji zajmuje bogata kolekcja instrumentów pochodzącego stąd lirnika Stanisława Wyżykowskiego, w której poczesne miejsce zajmuje rozsławiona przez niego lira korbowa.
Początki miejscowości sięgają roku 1352, kiedy to lokował ją król Kazimierz Wielki na prawie magdeburskim, a wieś założyli niemieccy osadnicy. Przywilej lokacyjny potwierdził król Władysław Jagiełło w 1388 r., dzięki czemu przez wieki Haczów pozostawał wsią królewską. W tym też roku – 7 lutego – powstała parafia rzymskokatolicka. W okresie zaborów Haczów uważany był za najbogatszą miejscowość w całej Galicji.
W centrum wsi stoją dzisiaj obok siebie dwa kościoły: nowy, murowany z lat 40. XX wieku oraz nieco poniżej niego drugi, drewniany, pochodzący z końca XIV wieku. Ponadto po przeciwnej stronie rzeki Wisłok zobaczymy pozostałości pięknego niegdyś zespołu dworskiego z przełomu XVIII-XIX stulecia.
Haczów w XIV i XV wieku był dużą miejscowością, stąd powstała potrzeba budowy świątyni znacznych rozmiarów. Jej wymiary 40 metrów długości i 12 metrów szerokości czynią ją największym drewnianym kościołem gotyckim w Polsce, a może i w Europie. Obiekt, o drewnianej konstrukcji zrębowej, powstał z 200-letnich bali modrzewiowych i jodłowych, liczących dziś 800 lat. Przy jego wznoszeniu cieśle nie używali gwoździ, lecz drewnianych zatrzasków.
Do niedawna uznawany był jednocześnie za najstarszy w Polsce. Ten tytuł stracił po zaawansowanych badaniach dendrochronologicznych na rzecz kościoła w Tarnowie Pałuckim pod Poznaniem, datowanego na wiek XIV. Kościół w Haczowie przez wieki był rozbudowywany, powiększany i remontowany. Pełnił również rolę obronną, szczególnie dzięki takim obronnym elementom, jak XVII-wieczna, niezależna od kościoła wieża izbicowa, koliste otwory okienne w nawie czy ziemny wał obronny, który go dawniej otaczał. Połać przykrywającego go spadzistego dachu, wysokiego na kilkanaście metrów, liczy prawie 2300 m2. Całą świątynię otaczają soboty – niskie podcienia wsparte na słupach i przykryte jednospadowym dachem.
W 1955 r. odkryto gotyckie naścienne polichromie oraz wydobyto ukryte na strychu deski stropowe (przetrwało ich 11 z fragmentami średniowiecznych malowideł). W 2000 r. umieszczono je na stropie, uzupełniając współcześnie wykonaną polichromią). Zachowane monumentalne sceny przedstawiają m.in. upadek Jezusa pod krzyżem, ukoronowanie Matki Bożej w niebie oraz ścięcie przez króla Bolesława Śmiałego bp. Stanisława. Odsłonięty cenny i unikatowy zespół z 1494 r. stanowi największy zbiór średniowiecznych polichromii figuralnych w Polsce. Jego uzupełnieniem są tzw. zacheuszki czyli malowane krzyże konsekracyjne z I poł. XV wieku.
Z pierwotnego wyposażenia zachowały się gotyckie drewniane portale (jeden z misternymi okuciami drzwi), najcenniejsza gotycka rzeźba Pieta z ok. 1400 r. (polichromowana techniką temperową statuetka wykonana jest z drewna lipowego, obecnie przechowywana w nowym kościele) oraz późnogotycka rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem z lat ok. 1540-1550. W rozległym wnętrzu świątyni możemy zobaczyć także kamienną chrzcielnicę z XVI wieku, boczne nastawy ołtarzowe, ławki, konfesjonały z XVII-XVIII wieku oraz 12-głosowy pozytyw muzyczny z I połowy XVII wieku, który niedawno wrócił na chór po zakończeniu prowadzonych przy nim prac konserwatorskich.
W 2003 r. cały ten zespół został wpisany, jako jeden z dwóch w Podkarpackiem, na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Uzasadnienie: najstarszy, największy i najlepiej zachowany gotycki kościół drewniany konstrukcji zrębowej w Europie, praktycznie niezmieniony pod względem konstrukcyjnym, z bogatym wystrojem malarskim i rzeźbiarskim; czytelne nawarstwienia form architektonicznych i dekoracyjnych od XV do XIX wieku. Jest on także jednym z najważniejszych obiektów Szlaku Architektury Drewnianej w województwie podkarpackim (Trasa I – Krośnieńsko -Brzozowska), a monety z jego wizerunkiem 2- i 20-złotowe zostały wyemitowane w 2006 r. przez Narodowy Bank Polski.
O dziejach kościoła, jego tajemnicach i cudownych wydarzeniach opowiedział nam ksiądz Kazimierz Kaczor pochodzący z nieodległej Korczyny. Czterdzieści lat związany z kościołem, 35 lat jako proboszcz, ostatnie 5 lat jako emeryt. Autor książek o dziejach kościoła haczowskiego oprowadza wycieczki po świątyni i po Ziemi Świętej. Kościół jest otwarty cały rok, zarówno dla wiernych, jak i dla turystów. I jak twierdzi ks. Kaczor: nie potrzebuje nic ponad skromnego monitoringu ponieważ dzięki wstawiennictwu Najświętszej Maryi Panny i Michała Archanioła omijają go złodzieje. Zimą serdecznie zaprasza na msze do murowanego kościoła, a od kwietnia do października do drewnianego. W kościele odbywają się również okazjonalnie wydarzenia artystyczne, można także wziąć ślub. O oprowadzanie zawsze można pytać na plebanii. Możemy zobaczyć dokument potwierdzający wpis zabytku na listę UNESCO, którego kopię umieszczono na ścianie nawy w kościele, a oryginał przechowywany jest w zakrystii. Ksiądz Kaczor żartując z grupy zwiedzających mówi, że „grzechem opuszczenia” jest w trakcie pobytu w Podkarpackiem nie odwiedzenie tego wyjątkowego zabytku.
