Fundacja Instytut Regionalny od początku grudnia 2020 r. realizuje projekt pn. „Karpacki Uniwersytet Ludowy (KarpatUL)” sfinansowany ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Wspierania Rozwoju Uniwersytetów Ludowych na lata 2020-2030.
W ramach zadania w okresie wakacyjnym w Karpackim Uniwersytecie Ludowym w miejscowości Bystre (powiat leski, gmina Baligród) zostały zrealizowane cztery warsztaty karpackie, których celem było zachowanie i promocja kulturowego i historycznego dziedzictwa Karpat. Jako pierwsze odbyły się warsztaty rzeźbiarskie, które poprowadziła Maria Kondrad –mieszkająca w Beskidzie Niskim plastyczka, rzeźbiarka i malarka. Absolwentka Wydziału Sztuki Uniwersytetu Rzeszowskiego, Uniwersytetu Ludowego we Wzdowie, a także wielu kursów rękodzielniczych, plastycznych i teatralnych. Prowadząca rozpoczęła warsztaty od krótkiej prezentacji na temat dziedzictwa kulturowego Karpat oraz tradycyjnych motywów karpackich. Następnie każdy z uczestników otrzymał lipową deskę o formacie A4 i zestaw dłut. Po przedstawieniu przez prowadzącą zasad
pracy z dłutami, uczestnicy zaprojektowali na kartce papieru zarys swojej rzeźby, a następnie zabrali się do pracy. Po kilku godzinach poznawania techniki pracy z płaskorzeźbą kawałki drewna zaczęły zamieniać się w obrazy postaci, elementów przyrody, czy krajobrazów. Drugi dzień warsztatów poświęcony był rzeźbie pełnej, do której również użyto lipy. Spotkanie zakończyło się prezentacją prac.
Warsztaty ceramiczne prowadziła Katarzyna Ziomek, urodzona w Bytomiu ceramiczka, mieszkająca w Woli Sękowej, gdzie prowadzi swoją pracownię PePesza Ceramik. Warsztaty zostały podzielone na dwa spotkania ze względu na konieczność wypału prac na biskwit przed ich szkliwieniem. Pierwsze spotkanie odbyło się w połowie sierpnia 2022 r. Po zapoznaniu uczestników z podstawowymi pojęciami związanymi z ceramiką oraz tradycyjnym zdobnictwem karpackim i jego symboliką rozpoczęła się praca z gliną. Kursanci zaczęli od najstarszej metody pracy z gliną, czyli techniki wyciskania z kuli, a także techniki lepienia z cienkich wałeczków gliny. Uczestnicy wypracowali przeróżne ptaszki, misy, kubeczki, czy patery. Warsztaty zakończyły się omówieniem planu kolejnych zajęć i oraz podsumowaniem.
Kolejne spotkanie miało miejsce w ostatni weekend sierpnia. Wykonane prace zostały wysuszone, wypalone na biskwit i przygotowane do zdobienia. Prowadząca rozpoczęła od przedstawienia informacji na temat kurczliwości gliny i zmiany jej właściwości pod wpływem temperatury. Po teorii każdy z uczestników zaplanował jak ozdobi swoje naczynia. Do wyboru było malowanie angobami, czyli barwionymi glinkami, odymianie oraz pokrycie szkliwem kolorowym lub transparentnym. Na zakończenie zajęć prowadząca omówiła krzywą wypału oraz pokazała uczestnikom jak należy załadować piec do ceramiki. Kursantów ograniczała jedynie wyobraźnia, stąd do pieca trafiły bardzo oryginalne dzieła.
W trzecim tygodniu sierpnia 2022 r. odbyły się warsztaty zielarskie, prowadzone przez Adama Szarego – biologa z Bieszczadzkiego Parku Narodowego, specjalizującego się w fitosocjologii, ochronie przyrody i etnobotanice. Prowadzący rozpoczął prelekcją na temat podstaw etnobotaniki, dzikiej kuchni i ziołoterapii. Następnie uczestnicy zabrali łopatki do wykopywania roślin, koszyczki na zioła, płócienne torby i wyruszyli w teren zebrania materiału roślinnego na „dziką” zupę. Podczas spaceru Pan Adam prezentował właściwości wybranych roślin oraz sposoby wykorzystywania ich w kuchni. Po powrocie z terenu materiał roślinny został oznaczony, a uczestnicy wraz z prowadzącym ugotowali z ziół aromatyczną zupę. Prelekcja na temat roślin w zastosowaniu magicznym, religijnym i symbolicznym rozpoczęła drugi dzień warsztatów. Po wykładzie grupa w trakcie spaceru z prowadzącym poznała miejsca, gdzie człowiek świadomie bądź nie wywarł piętno na miejscowej szacie roślinnej. Na zakończenie warsztatów uczestnicy mogli zapoznać się z wybranymi aspektami kultury, w których rośliny zakorzeniły się w odniesieniach symbolicznych, m.in. symbole roślinne w poezji i malarstwie, roślina obecna w dawnym i obecnym języku, roślina w dawnych i współczesnych obrzędach religijnych.
Warsztaty tkackie zamknęły cykl warsztatów karpackich organizowanych w ramach zadania. Zostały one zorganizowane w pierwszym tygodniu września, prowadzącą była Ľubica Talarovičová, urodzona i mieszkająca w miejscowości Snina na Słowacji, plastyczka, emerytowana nauczycielka, wolontariuszka w Organizacji Dziecięcej FÉNIX. Zajęcia rozpoczęły się od wykładu na temat historii tkania oraz podstaw klasycznego tkania na krosnach, po czym prowadząca zaprezentowała uczestnikom własne wyroby utkane na krosnach oraz technikę tkania na dużym krośnie. Następnie uczestnicy przygotowali projekt i rozpoczęli prace na ramkach tkackich. Pod koniec dnia każdy z kursantów mógł samodzielnie spróbować swoich sił przy pracy na dużym krośnie. Drugi dzień warsztatów był poświęcony dokończeniu pracy na ramce tkackiej oraz poznaniu techniki filcowania na gorąco. Z kolei od września do listopada br. w ramach zadania realizowane są słuchowiska karpackie w formie wykładów online w czasie rzeczywistym oraz nagrań udostępnionych w Internecie. Słuchowiska karpackie związane są z dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym Bojków i Łemków. Zaplanowano 10 wykładów:
1. Obrzędowość Bojków i Łemków, Stanisław Drozd, Kierownik Gminnego Muzeum Kultury Duchowej i Materialnej Bojków oraz Regionalnego Centrum Kultury w Myczkowie;
2. Kuchnia Bojków i Łemków, Krzysztof Zieliński, historyk sztuki, regionalista, dziennikarz, autor książek i artykułów dotyczących dziedzictwa kulturowego województwa podkarpackiego i obszarów pogranicza;
3. Wierzenia i legendy Bojków i Łemków, Andrzej Potocki, pisarz, historyk-regionalista, dziennikarz prasowy, radiowy i telewizyjny, animator kultury i pedagog;
4. Wykorzystywanie roślin w codziennym życiu Bojków i Łemków, dr hab. Łukasz Łuczaj, profesor Uniwersytetu Rzeszowskiego, etnobotanik i ekolog roślin;
5. Rośliny w przydomowych ogródkach Bojków i Łemków, dr inż. arch. kraj. Agata Gajdek, architekt krajobrazu, absolwentka Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, obecnie adiunkt i kierownik Pracowni Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Rzeszowskiego;
6. Muzyka i instrumenty Bojków i Łemków, dr Michal Smetanka, producent ludowych instrumentów muzycznych, artysta, nauczyciel, multiinstrumentalista, kolekcjoner, kompozytor;
7. Architektura Bojków i Łemków, dr inż. arch. Marek Gransicki, czynny zawodowo architekt, cieśla i technolog drewna, wykładowca akademicki. Autor szeregu publikacji naukowych i popularnonaukowych;
8. Tradycyjne zdobnictwo Bojków i Łemków, mgr inż. arch. Andrzej Bruno Kutiak, z wykształcenia architekt i historyk sztuki;
9. Ubiór Bojków i Łemków, Marianna Jara – urodzona w Galicji na Ukrainie i zakochana w Galicji, swojej małej ojczyźnie. Sanoczanka z wyboru od 1992 r. Muzyk, dyrygent, kompozytor, teolog;
10. Życie codzienne Bojków i Łemków, dr Mirosława Kopystiańska, w latach 2004–2005 dyrektor Galerii Słowiańskiej w Krakowie.
Więcej informacji:
https://instytutregionalny.eu/uniwersytet
