Świat karpackich rozet

We wrześniu 2018 r. rozpoczęła się realizacja projektu „Świat karpackich rozet – działania na rzecz zachowania kulturowej unikalności” (ukr. Світ карпатських розет – заходи із збереження унікальності культури карпат karpat; ang. The world of Carpathian rosettes – activities for preserving the cultural uniqueness of the Carpathians), finansowanego ze środków Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina.

Projekt jest realizowany w partnerstwie 11 organizacji: trzech z Polski i ośmiu z Ukrainy. Partnerstwo tworzą trzy organizacje pozarządowe, zrzeszenie samorządów, sześć instytucji samorządowych i uczelnia wyższa. Partnerem wiodącym projektu jest Stowarzyszenie „Pro Carpathia” z Rzeszowa. Projekt realizowany jest na obszarze czterech regionów pogranicza polsko-ukraińskiego: województwa podkarpackiego oraz obwodów lwowskiego, zakarpackiego i iwanofrankowskiego.

Celem głównym projektu jest zachowanie kulturowego i historycznego dziedzictwa Karpat (tradycji, rzemiosła, obyczajów, muzyki, architektury). Cel ten będzie realizowany poprzez cele szczegółowe:

• rozwój transgranicznej współpracy w zakresie zarządzania zasobami kulturowymi i historycznymi Karpat,
• popularyzacja wiedzy z zakresu regionalnych tradycji, praktyk i rękodzielniczych umiejętności,
• podniesienie kompetencji wybranych społeczności lokalnych w zakresie zarządzania spuścizną kulturową regionu.

Ta część Karpat, na terenie której realizowany jest projekt, była niegdyś uważana za magiczną krainę połonin, rozległych gór, pasterzy. Obszar, którego dziedzictwo kulturowe tworzyli Huculi, Bojkowie, Łemkowie oraz Pogórzanie i Dolinianie. Egzotyczna kultura tej ludności przyciągała od wieków naukowców, badaczy, jak również poetów i artystów. Obecnie granice dzielą region etnograficzno-geograficzny m.in. na część polską i ukraińską. Postępujący proces zmian cywilizacyjnych spowodował zanikanie lokalnej kultury, tradycji oraz rzemiosła, zarówno po stronie polskiej, jak i ukraińskiej.  W Polsce w większym stopniu dostrzega się jednak znaczenie lokalnej kultury, tradycji, co widoczne jest we współczesnych trendach turystycznych: turyści poszukują bowiem autentyczności (3xE: education, excitement, entertainment, Tourism 2020-Vision, UN WTO). Jednak niejednokrotnie wykorzystywane są na jego obszarze obce wzorce kulturowe (np. chaty w stylu zakopiańskim).

Z kolei na Ukrainie zachowało się więcej autentycznych form nawiązujących do tradycji regionu. W dalszym ciągu wykonywane są zawody, które w Polsce nie są już podejmowane. Jednak nie dostrzega się ich znaczenia dla zachowania kulturowej tożsamości regionu. Sytuacja ta jest wynikiem ograniczonej wiedzy społeczeństwa, tradycja bowiem postrzegana jest przez nie jako synonim biedy, a powinna być wyznacznikiem wartości. Po obu stronach granicy widoczny jest brak kompleksowej wizji wykorzystania dziedzictwa historycznego i kulturowego, działania szkodzą środowisku naturalnemu, a wspólna spuścizna historyczna jest jednym z najważniejszych atutów regionu (ENI CBC PROGRAMME). Opisywane problemy wywierają wpływ na rozwój regionu: umniejszają jego atrakcyjność, przyczyniają się do zacierania i niszczenia śladów dziedzictwa kulturowego.

Proces unifikacji lokalnych dziedzictw Europy dotyczy szczególnie kulturowych zasobów Karpat, powodując zanikanie regionalnych tradycji oraz rzemiosła. Przyczyniły się do tego również zaszłości historyczne. Sytuacja ta ma miejsce po stronie polskiej, jak i ukraińskiej.

Realizacja projektu pozwoli na stworzenie Karpackiego Centrum Dziedzictwa Kulturowego „Rozeta” złożonego z czterech równorzędnych ośrodków. Po stronie ukraińskiej w miejscowościach Kosiv, Urich, Kolochava, a w Podkarpackiem w Bystrem k. Baligrodu. Ich zadaniem będzie promocja dziedzictwa kulturowego Karpat, wypracowanie wspólnej polityki w zakresie zarządzania i promocji dziedzictwa historycznego i kulturowego na poziomie regionalnym i lokalnym, podniesienie wiedzy społeczności lokalnych w tym zakresie. Ich współpraca pomoże w wypracowaniu wzorcowych modeli angażowania społeczności lokalnych w zarządzanie zasobami kulturowymi, podobnie jak i opracowanie zintegrowanego instrumentu dla regionu transgranicznego. To wszystko pomoże przygotować wspólny harmonogram działań promujących walory kulturowe regionu pogranicza polsko-ukraińskiego.

Produkty te będą możliwe do wykorzystania zarówno przez partnerów, jak i grupy docelowe: władze regionalne i lokalne, instytucje publiczne związane z kulturą, organizacje pozarządowe, lokalnych liderów, społeczności pilotażowe (Trostyanets, Kosiv, Urich, Kolochava, Bystre) oraz turystów.

Wypracowane rozwiązane będą zgodne z Konwencją Faro, Konwencją Karpacką, modelem Aarhus Sustainability i bazować będą na włączaniu społeczności lokalnych w zarządzanie zasobami kulturowymi i historycznymi. Społeczności świadomych, że zachowanie dziedzictwa Karpat nie jest możliwe poprzez działania realizowane tylko po jednej stronie granicy.

Grupę docelową projektu stanowią władze regionalne i lokalne, organizacje pozarządowe, lokalni liderzy, mieszkańcy społeczności pilotażowych (Trostyanets, Kosiv, Urich, Kolochava, Bystre), pośrednio również turyści, beneficjenci końcowi to: lokalni liderzy, właścicieli nieruchomości, władze lokalne i regionalne oraz personel Partnerów.

Działania:

1. Polsko-ukraińska sieć ludzi, organizacji, instytucji i wydarzeń kulturalnych.
2. Polsko-Ukraińskie Karpackie Centrum Dziedzictwa Kulturowego Rozeta: Instytut Karpacki (Bystre).
3. Polsko-Ukraińskie Karpackie Centrum Dziedzictwa Kulturowego Rozeta: Centrum Bojkowskie (Urych).
4. Polsko-Ukraińskie Karpackie Centrum Dziedzictwa Kulturowego Rozeta: Amfiteatr (Kolochava).
5. Polsko-Ukraińskie Karpackie Centrum Dziedzictwa Kulturowego Rozeta: Centrum Karpackie (Kosiv).
6. Wzorce kulturowe współczesnych Karpat (badania na temat tożsamości kulturowej mieszkańców, wprawy etnograficzne, projekty architektoniczne).
7. Uspołeczniony model zarządzania zasobami kulturowymi i historycznymi w regionie karpackim:

• opracowanie planu ochrony i zarządzania wspólnym dziedzictwem kulturowym i historycznym,
• opracowanie planu wśród społeczności Trostyanets,
• zastosowanie opracowanego planu w innych społecznościach: Kolochawa, Kosów, Urych, Bystre,
• opracowanie społecznego modelu zarządzania zasobami kulturowymi i historycznymi w Karpatach opartego na wiedzy pod marką Aarhus Sustainability Model (AMS).

8. Wzrost umiejętności wybranych społeczności w zarządzaniu dziedzictwem kulturowym i historycznym:

• szkolenia w zakresie angażowania i wzmacniania kompetencji lokalnych społeczności w zakresie ochrony i rozwoju dziedzictwa kulturowego, m.in. zarządzanie wspólnymi zasobami kulturowymi, promocja dziedzictwa kulturowego i historycznego, rozwój produktów turystycznych
• szkolenia w zakresie angażowania i podnoszenie kompetencji operatorów obszarów chronionych, władz publicznych, organizatorów wydarzeń, wolontariuszy

9. Promocja twórczości i rzemiosła (warsztaty, festiwale, udział w targach turystycznych, publikacje, film promocyjny).
10. Zarządzanie projektem.

Zakładane rezultaty:

• udoskonalenie dwóch obiektów dziedzictwa kulturowego i historycznego będących bezpośrednim wynikiem wsparcia Programu (Urych, Kosiv),
• 23 transgraniczne wydarzenia kulturalne zorganizowane przy wsparciu Programu,
• 3,3 tys. uczestników transgranicznych wydarzeń kulturalnych,
• 1 kampania promocyjna dotycząca lokalnej kultury i historii (dziedzictwo kulturowe i historyczne),
• 5 nowych strategii/polityk promocji i zachowania kultury lokalnej i/lub dziedzictwa historycznego,
• 8 publikacji opisujących dziedzictwo kulturowe i/lub historyczne regionu,
• 2 nowo utworzone obiekty infrastruktury służące społeczności lokalnej w celu zachowania lokalnej kultury i/lub dziedzictwa historycznego (Bystre, Kolochava),
• 14 szkoleń dla personelu odpowiedzialnego za zarządzanie dziedzictwem kulturowym i historycznym.