Przyroda Karpat odznacza się wysoką różnorodnością biologiczną, dlatego obszar ten odgrywa bardzo istotną rolę w ochronie różnych typów siedlisk przyrodniczych oraz wielu gatunków roślin i zwierząt. Wśród owadów występujących w Karpatach bardzo ciekawą grupę stanowią chrząszcze, wśród których stwierdzono około 100 gatunków endemicznych, czyli występujących tylko na tym terenie.
Biegacz urozmaicony (Carabus variolosus F.) i biegacz Zawadzkiego (Carabus zawadzkii Kratz) to rzadko spotykane gatunki drapieżnych chrząszczy z rodziny biegaczowatych (Carabidae). W Polsce objęte są ochroną ścisłą, a ponadto zostały wpisane do II i IV załącznika Dyrektywy Siedliskowej UE. Biegacz Zawadzkiego umieszczony został również na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” z kategorią DD (brak danych).
Obszar Natura 2000 Patria nad Odrzechową, miejsce występowanie biegacza urozmaiconego
Biegacz urozmaicony znany jest ze środkowej i południowo-wschodniej Europy. W Polsce występuje przede wszystkim w Karpatach i Sudetach oraz na ich pogórzach. Rozproszone stanowiska znane są również z: Niziny Sandomierskiej, Wyżyny Lubelskiej, Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Górnego Śląska. Jest gatunkiem leśnym, bardzo silnie związanym ze środowiskiem wodnym. Zamieszkuje porośnięte roślinnością brzegi potoków i innych cieków wodnych oraz bagna i torfowiska. Preferuje górskie strumienie z dobrze natlenioną wodą, których dno i brzegi pokryte są kamieniami. Jest organizmem bardzo wrażliwym na zanieczyszczenia wód, dlatego w niektórych krajach traktowany jest jako wskaźnik ich czystości.
Biegacz urozmaicony polujący pod wodą
Postacie dorosłe tego biegacza posiadają czarne zabarwienie z delikatnym metalicznym połyskiem. Osiągają długość do 3 cm, przy czym samice są zwykle nieco większe od samców. Dymorfizm płciowy przejawia się ponadto w kształcie stóp przedniej pary nóg, które u samców są szersze niż u samic. Najbardziej charakterystyczną cechą postaci dorosłych biegacza urozmaiconego jest wygląd pokryw, na powierzchni których znajdują się duże i głębokie zagłębienia oddzielone od siebie podłużnymi guzkami. Cecha ta sprawia, że ten gatunek jest stosunkowo łatwy do odróżnienia od innych krajowych przedstawicieli rodzaju Carabus. Chrząszcze spotykane w terenie są najczęściej pokryte warstwą zaschniętego błota lub mułu, co jest przykładem bardzo skutecznego kamuflażu. Zaniepokojone bronią się wydzielając substancję o nieprzyjemnym zapachu.
Poczwarka biegacza urozmaiconego
Cykl rozwojowy tego chrząszcza zamyka się w czasie jednego roku. Na wiosnę, po przezimowaniu, postacie dorosłe przystępują do rozmnażania, a zapłodnione samice składają jaja do wilgotnej gleby, w niewielkiej odległości od wody. Larwy i postacie dorosłe prowadzą drapieżny tryb życia polując na różne wodne bezkręgowce (owady, dżdżownice, ślimaki) oraz kijanki i małe ryby. Znane są również przypadki żerowania na padlinie. Dorosłe chrząszcze potrafią polować pod wodą wytrzymując bez wynurzenia nawet do 30 min. Późnym latem, po zakończeniu żerowania, larwy przepoczwarczają się w kolebkach zbudowanych w zmurszałym drewnie zalegającym na brzegach wód lub w kolebkach wykonanych w glebie. Po kilku tygodniach pojawiają się młode chrząszcze, które pozostają w kolebkach do wiosny następnego roku.
Larwa biegacza urozmaiconego
Najbardziej istotne zagrożenia dla populacji biegacza urozmaiconego to: osuszanie terenów podmokłych, zanieczyszczanie wód, regulacje cieków lub naruszanie ich struktury w efekcie prac leśnych (np. przy zrywce drewna), a także usuwanie martwego drewna z bezpośredniego otoczenia potoków i innych wilgotnych miejsc.
Biegacz Zawadzkiego zaliczany jest do endemitów wschodniokarpackich. Znany jest z gór i pogórzy: Polski, Słowacji, Węgier i Ukrainy. W Polsce jest chrząszczem bardzo rzadko spotykanym, o zasięgu ograniczonym do południowo-wschodniej części kraju. Obserwowany był dotychczas na terenie: Bieszczadów, Beskidu Niskiego, Pogórzy (Dynowskiego, Przemyskiego, Strzyżowskiego), Gór Słonnych i Niziny Sandomierskiej.
W odróżnieniu od biegacza urozmaiconego jest gatunkiem o bardzo słabo rozpoznanych właściwościach ekologicznych. Spotykany był zarówno w miejscach zacienionych i wilgotnych (w górskich i podgórskich lasach) oraz na terenach otwartych np. na bieszczadzkich połoninach.
Biegacz Zawadzkiego
Postacie dorosłe dorastają do długości ponad 3 cm. Ich ciało ma barwę czarną z metalicznym połyskiem w kolorze niebieskim, zielonym lub miedzianym, dobrze widocznym zwłaszcza na brzegach pokryw i przedplecza. Na powierzchni pokryw występują rzędy punktów tworzące rowki oraz cztery rzędy płytkich dołków. Cecha ta pozwala na odróżnienie biegacza Zawadzkiego od innych, podobnych gatunków z rodzaju Carabus np. od rzadko spotykanego w kraju biegacza Scheidlera (Carabus scheidleri) czy pospolitego biegacza fioletowego (Carabus violaceus).
Cykl rozwojowy trwa przypuszczalnie jeden rok, a postacie dorosłe zimują w kolebkach wykonanych w glebie lub w zmurszałym drewnie kłód i pniaków. Chrząszcze są aktywne przez całą dobę, a ich pokarm stanowią prawdopodobnie różne drobne bezkręgowce.
W związku z tym, że wiedza na temat wymagań biegacza Zawadzkiego jest wysoce niepełna trudno określić zagrożenia dla jego populacji. Dlatego konieczne jest prowadzenie dalszych badań, które pozwolą na dokładniejsze poznanie jego biologii, preferencji siedliskowych oraz obszaru występowania.
